De NDSM Open Call is in 2018 ontstaan vanuit een wederzijdse wens vanuit Stichting NDSM-werf en Stichting Kinetisch Noord (NDSM Loods) om artistieke initiatieven uit specifiek de zogenaamde “voedingsbodem” van de NDSM-werf in de spotlight te zetten. De NDSM-werf is een plek voor kunst, cultuur en creatieve vindingrijkheid en de ideeën die hieruit voortkomen zijn vaak geïnspireerd door dit alsmaar veranderende gebied en zijn van grote waarde voor haar identiteit.

Om deze reden is de NDSM Open Call in het leven geroepen, de opdracht is in die jaren in essentie hetzelfde gebleven: stuur een idee in voor een culturele interventie op NDSM. Er wordt geen onderscheid gemaakt in kunstvorm, medium, vakrichting, specialisme, interessegebied of materiaal. Ook het type projecten is in principe helemaal open: van voorstelling, tot kunstinstallatie, tot festival, alles mag en alles kan. De projecten moeten op NDSM (op het buitenterrein of binnen in de loods) worden gerealiseerd, en te zien en te bezoeken zijn voor publiek.

Met deze informatie onder de arm ontvingen we de afgelopen jaren bijna 100 inzendingen van makers en creatieven op de werf. Een steeds veranderende programmaraad beslist welke inzending(en) er dat jaar mogen worden gerealiseerd.

2018

In het eerste jaar van de NDSM Open Call zijn er maar liefst drie inzendingen als winnaar uit de bus gekomen: De Vogels - Hélène Min (2018), De Hollandse Nachtegaal – Eibert Draisma (2018), Het Straattheater festival – Pieter Post (2018) (ondersteuning).

De Vogels | Hélène Min (2018)

Een animatiefilm geïnspireerd door de gelijknamige Griekse komedie die commentaar leverde op de benauwde stad en bemoeizuchtige inwoners. Vanuit haar atelier onder de X-helling maakt Hélène vogels van vissenhuiden die als ze drogen transparant worden. Door de lichtinval in haar atelier in de oude scheepshelling komen de vogels tot leven.

In de animatiefilm verlaten twee Atheners de stad en roepen zij de vogels aan een ideale stad in het hemelruim te bouwen. De onderwerpen van het oude Griekenland vertalen zich in De Vogels naar het nu.

De Hollandse Nachtegaal | Eibert Draisma (2018)

De uitvinder en ontwerper Eibert Draisma is uitzonderlijk inventief en vindingrijk. Zijn werk wordt gedreven door een onophoudelijke fascinatie in hoe dingen werken en het waarom daarachter. In het kader van de NDSM Open Call maakte Draisma een voorstel voor een interactieve zangvogelautomaat: via Bluetooth of Spotify zouden bezoekers zelf kunnen bepalen welk liedje de Hollandse Nachtegaal voor hen zingt.

2019

In het tweede jaar van de NDSM Open Call zijn er ook weer meerdere winnaars uit de bus gekomen: Henk Schut – Right Of Way (2019), Babok (Guido Bevers en Carina de Wit) – PolderCoaster (2019), Marc Faasse – Document NDSM Street Art fotografie (2019), Balthasar Prinsen – Ascending (2019).

Document NDSM Street Art fotografie | Marc Faasse (2019)

Aan de hand van de constant veranderende straatkunst op de NDSM-werf documenteerde Marc Faasse fotografisch met Document NDSM Street Art graag de transitie die de NDSM nu doormaakt.

Right of way | Henk Schut (2019)

Right of Way was een geluidsinstallatie op het voormalige skatepark in de NDSM Loods (nu NDSM Fuse). Op deze ‘zolderverdieping’ kon de bezoeker even afstand nemen van de snelheid van het dagelijks leven en de stedelijke ontwikkelingen in Amsterdam. Via een zelf ontworpen computeralgoritme werd er met eenvoudige geluiden een ruimtelijk spel gecreëerd met 64 speakers. In de vrijwel lege ruimte merkten bezoekers hoe zij de hal al schommelend transformeren tot een klankbord.

PolderCoaster | Babok (Guido Bevers en Carina de Wit) (2019)

Babok is in 2005 opgericht om beeldend theater voor de openbare ruimte te maken. Polder Coaster is in de woorden van Babok de ‘absurde, theatrale versie van een achtbaan in de vorm van een energieke, hilarische en hoogst interactieve straatvoorstelling.’  De NDSM Open Call heeft dit project in 2019 verder ondersteund in de vorm van meerdere voorstellingen op NDSM.

Ascending | Balthasar Prinsen (2019)

Ascending was een idee van Prinsen, uitgevoerd in 2022 met Sarah Payton en Thomas Akerboom, waarbij hij met een installatie op de Noordstrook van de NDSM Loods die bestond uit bogen en beplanting de ruimte omtoverde in het dak van een kathedraal. De Noordstrook is al vaker (een industriële) kathedraal genoemd en Prinsen, Payton, en Akerboom wilden hiermee een nieuwe plek voor stilte, ontmoeting en samenkomst creëren waar vroeger met veel geluiden brute kracht metaal werd gesmolten en gesmeed.

2020

In 2020 moest de NDSM Open Call worden aangepast naar een drastisch veranderende wereld, vanwege de gevolgen van de corona crisis. De nieuwe opdracht: “Visualiseer hoe het toekomstige gebruik van de publieke ruimte eruit zou kunnen zien in wat voor vorm dan ook”. Het project moest nog steeds publiekelijk toegankelijk zijn, dus dit jaar moest het voor op het buitenterrein van de werf ontworpen zijn. De befaamde winnaar: Het Museum Voor Onbedoelde Kunst (MOK).

Het Museum voor Onbedoelde Kunst (MOK) zet niet de kunstenaar op een voetstuk, maar de bezoeker en zijn verbeelding. Dit doen zij door alledaagse objecten of composities in een museale context te plaatsen. Dit levert vaak hilarische interventies op in de publieke ruimte.

2021

De NDSM Open Call van 2021 had nog steeds te kampen met ingeperkte mogelijkheden vanwege de gevolgen van de corona pandemie. Desalniettemin kwamen er dit jaar twee winnaars uit de bus: Animal Factory van Luca Boscaridn (2021), en Public Air Filters van Anne Jan Reijn (2021).

Animal Factory | Luca Boscardin (2021)

Met ‘Animal Factory’ maakte speelgoedontwerper uit de NDSM-loods Luca Boscardin speelse elementen voor de urban jungle van de NDSM-werf door minimalistisch vormgegeven dieren te creëren. Een positief beeld in een moeilijke tijd waarin dieren steeds meer steden overnamen, omdat de mensen binnen moesten blijven. De multifunctionaliteit van zijn dierenrijk past bij het werfgebruik; zo dienden ze als speelobject, alternatief sporttoestel of ontmoetingsplek.

Public Air Filters | Anne Jan Reijn (2021)

In samenwerking met Nieuw Dakota plaatste Anne Jan Reijn drie grote luchtfilters in de openbare ruimte van NDSM. Hierdoor liet Reijn de bezoeker nadenken over onzichtbare gevaren in de lucht waarmee we ons omgeven en die we inademen. Hoe gezond is deze lucht eigenlijk? Door het filteren van een beetje lucht in de openbare ruimte, werd er direct een vraag opgeworpen: is de rest van de lucht, die ongefilterd is, dan misschien niet te vertrouwen?

2022 en 2023

In 2022 waren er helaas geen winnaars van de NDSM Open Call. De laatste editie van de NDSM Open Call in 2023 kende een langere productieperiode waardoor de winnaars hun werk in 2024 realiseerden. Makers Catarina Garcia en Jim Du Pan lanceerden dit jaar Under Pressure met de halve kraan als sokkel op de NDSM-werf. Met dit werk belichten de kunstenaars de cycli van transformatie van de NDSM-werf, een terrein dat momenten van crisis en vernietiging kent, maar ook stadia van opleving en herbestemming. Alle informatie over dit werk vind je op de cultuurpagina.

Beluister ook de podcastaflevering NDSM X Caterina Garcia en Jim Du Pan.

2024

De inschrijvingen voor de NDSM Open Call 2024 zijn nu geopend. Heb jij een atelier of werkplaats op NDSM en heb je een goed idee? Laat het ons weten! Klik hier voor meer informatie over de NDSM Open Call van dit jaar.

Kun je jezelf voorstellen aan het DGTL-publiek en inzicht geven in je artistieke reis en de thema's die je in je werk verkent?

Ik ben Sioe Jeng Tsao, ook bekend als SEEYOUSIOE, en ik ben een queer kunstenaar en activist van Chinese afkomst, geboren in Amsterdam.

Je werk verkent verschillende sociale thema's zoals LGBTQIA+ rechten, geestelijke gezondheid, feminisme, duurzaamheid, raciale rechtvaardigheid en gendergelijkheid. Kun je uitleggen waarom deze onderwerpen voor jou belangrijk zijn en hoe je gelooft dat kunst kan bijdragen aan deze discussies?

Deze sociale thema's zijn diep belangrijk voor mij omdat ze mijn eigen ervaringen en de uitdagingen die ik ben tegengekomen weerspiegelen. Door kunst te creëren rond deze onderwerpen kan ik mijn perspectieven delen en bijdragen aan een groter bewustzijn.

Hoe dient kunst als een katalysator om contemplatie en discussie over belangrijke sociale kwesties aan te moedigen?

Kunst heeft een unieke kracht om gesprekken op gang te brengen, percepties uit te dagen en actie te inspireren. Door deze onderwerpen aan te pakken via mijn kunstwerk, streef ik naar empathie, begrip en positieve verandering in de samenleving. Ik geloof dat kunst dient als een katalysator voor belangrijke discussies en uiteindelijk kan leiden tot een meer inclusieve en rechtvaardige wereld.

Je creatie voor de containerboog, getiteld EMPOWER, moedigt reflectie, aanmoediging en de viering van liefde aan. Wat inspireerde je om deze specifieke thema's in je kunstwerk aan te pakken?

De inspiratie achter mijn kunstwerk 'EMPOWER' komt voort uit het zien van het veranderende landschap van Amsterdam, met name voor de LGBTQIA+ gemeenschap. Van ooit een toevluchtsoord te zijn geweest, heb ik een verschuiving waargenomen waarbij velen binnen onze gemeenschap gemarginaliseerd en ongehoord zijn. 'EMPOWER' dient als een reactie op deze transformatie en streeft naar reflectie, aanmoediging en de viering van liefde. Het symboliseert een oproep tot actie voor eenheid en solidariteit binnen de LGBTQIA+ gemeenschap, waarbij wordt benadrukt dat we samen sterker staan. De containerboog fungeert als een toegangspoort tot een ruimte van kracht, acceptatie en steun, waar individuen uit diverse achtergronden troost en empowerment kunnen vinden.

Op welke manieren geloof je dat festivals een rol spelen in het bevorderen van dialoog en bewustwording rond deze kritische sociale onderwerpen?

Festivals dienen als krachtige platforms voor het bevorderen van dialoog en het vergroten van bewustzijn over kritische sociale onderwerpen. Ze kunnen diverse doelgroepen bij elkaar brengen en meeslepende ervaringen bieden via kunst, muziek en optredens, waardoor de reflectie en dialoog die we nodig hebben, worden aangemoedigd. Door samen te werken met lokale activisten, kunstenaars en organisaties kunnen festivals hun impact vergroten door deelnemers te verbinden met meer middelen voor verdere betrokkenheid. Ik geloof dat festivals, net als kunst, kunnen dienen als katalysatoren voor het op gang brengen van gesprekken en het bevorderen van positieve sociale verandering.

En wat betekent het voor jou om dit stuk te tonen in de context van de openbare ruimte van NDSM, buiten het specifieke festivalpubliek?

Het tentoonstellen van dit kunstwerk in een openbare ruimte vergroot de impact buiten het festivalpubliek, waardoor het een symbool wordt van empowerment en zichtbaarheid voor de LGBTQIA+ gemeenschap en daarbuiten. Het wordt een verklaring van inclusie en acceptatie, waarbij individuen uit diverse achtergronden worden uitgenodigd om zich te verbinden met de boodschap van solidariteit en liefde. ‘EMPOWER’ vergroot zijn vermogen om gesprekken op gang te brengen, percepties uit te dagen en positieve sociale verandering op bredere schaal te inspireren.

Kun je inzichten geven in jouw creatieve proces? Hoe genereer je ideeën en in hoeverre beïnvloedt de omgeving of plaatsing van jouw kunst jouw werk?

Mijn creatieve proces is diep geworteld in mijn eigen realiteit als queer vrouw van kleur. Ik haal inspiratie uit mijn persoonlijke ervaringen, navigerend door verschillende sociale contexten en identiteiten. Daarnaast zoek ik actief naar diverse perspectieven door boeken te lezen, evenementen, workshops en panels bij te wonen van verschillende achtergronden. Deze blootstelling stelt me in staat om mijn begrip te verbreden en mee te leven met een scala aan ervaringen die mensen navigeren.

Welke emoties of reacties hoop je op te roepen bij kijkers wanneer zij EMPOWER ervaren?

Bij het ervaren van 'EMPOWER' streef ik ernaar dat kijkers niet alleen een gevoel van solidariteit en kracht binnen de LGBTQIA+ gemeenschap ervaren, maar ook pauzeren en erkennen dat queer liefde niet altijd vanzelfsprekend is. Door 'EMPOWER' te kaderen als een werkwoord, wil ik het actieve proces van empowerment en viering van liefde benadrukken. Ik hoop dat het kunstwerk gevoelens van aanmoediging, hoop en reflectie oproept, waarbij kijkers worden geïnspireerd om de betekenis van inclusiviteit en empathie te overwegen bij het pleiten voor sociale verandering.

In 2021 gingen ontwerpers Sue Doeksen, die al sinds 2012 een studio heeft in de NDSM Loods en grafisch ontwerper Jord Noorbeek in opdracht van Stichting NDSM-werf aan de slag om de gastvrouw van de werf te vernieuwen. De reden om juist nu deze verandering van een icoon van de werf aan te gaan, is om te laten zien dat de werf verre van stil staat en een ode te geven aan alle toekomstige ogen die de boog voor het eerst gaan zien.

De containerboog heet elke bezoeker van de NDSM-werf welkom; van festivalganger tot bezoeker tot wandelaar. Helaas is het normaliter zo bruisende en levendige terrein afgelopen jaar een stuk rustiger gebleven dan andere jaren. Desalniettemin zien wij de toekomst vioolkleurig tegemoet, net als het frisse jasje van de containerboog, en leek dit ons een mooi moment om terug te blikken op alle verschillende verschijningen die de boog tot nu toe heeft aangenomen.

2018

De boog is geboren in 2018, toen het festival DGTL voor de editie van dat jaar iets nieuws wilde toevoegen aan het festivalterrein. In samenwerking met kunstenaars van de werf is de boog in eerste instantie ontstaan met een zwart uiterlijk met witte letters aan de kop-kant die DGTL spelden. Iedereen die het plezier heeft gehad om ooit DGTL te bezoeken weet dat dit evenement draait om ontdekking, inspiratie en verrassingen. Het festival typeert zich in zijn industriële sfeer en vrijgevochten karakter. Een podium voor zowel gesetteld artiest als beginnende DJ. Juist voor deze redenen was en is de boog een speciaal onderdeel van het festival.

Het betekent toch wel iets dat hij er nog staat en dat er iedere keer een ander beeld aan gegeven wordt
‍

Na dit succesvolle jaar van het festival is de boog achtergebleven op de werf als relikwie: een herinnering aan de zoveelste geslaagde editie van DGTL. Maar in plaats van te vervallen in een ruïne ontpopte de boog zich als een hoofdrolspeler van de werf en begon ze haar eigen leven.

Na DGTL 2018 heeft bijna ieder festival of evenement op de werf de boog geadopteerd als onderdeel van het terrein en er een eigen sausje overheen gegooid. Soms een entree voor bezoekers, soms een omleiding in de looproute op het terrein of een triomfboog die op de hete dagen op de werf wat schaduw bood. Maar bovenal een plek waar veel dansjes gewaagd zijn door de jaren heen. Legend has it, dat als je je oor dicht genoeg tegen de boog legt, je de feestende mensen kunt horen! Mede hierdoor, maar ook door het wisselvallige Noord Amsterdamse weer lag de boog vaak ten grandslag aan een restauratieronde waar de actuele kleuren weer wat werden aangedikt. Zo ook in 2019 toen festival Drumcode hun evenement organiseerde op de Docklands (het plein tussen de twee loodsen) en een mooie gelegenheid voortbracht om de verflaag weer een keer te verversen.

De likjes verf die de boog ondertussen heeft gekregen zijn niet meer op één hand te tellen. Naast dat de containerboog vaak is overgeschilderd heeft ze ook vaak tijdelijke gezichten gekend. Door middel van doeken, lichtprojecties of andere innovatieve ideeën gaven organisatoren van evenementen op de NDSM-werf een eigen draai aan de containerboog.

“Het betekent toch wel iets dat hij er nog staat en dat er iedere keer een ander beeld aan gegeven wordt”, vertelt Petra Heck, curator bij Stichting NDSM-werf. “Het is zo’n opvallende verschijning op de werf, het is best bijzonder dat hij telkens weer mee kleurt met de tijd”. Een mooi voorbeeld van de icoon in volle glorie was, naast vele anderen, Elrow festival. Met als thema ‘Together we make magic happen’ is Elrow een festival van kleur, creativiteit en vooral heel veel gekkigheid. In 2018 streek het festival neer op de NDSM-werf en gebruikte de containerboog als eyecatcher op het terrein. Door het gebruik van emoji-achtige icoontjes, wederom een nieuw laagje verf en enorme opblaasdieren gaf de organisatie een eigen invulling aan de boog.

2021

In 2021 kleurt de boog zwart, blauw en wit. Geïnspireerd op de laatste woorden van Eberhard van der Laan aan de Amsterdammers – die vlak achter de boog een eigen portret geniet op de Docklands – ontstaan de woorden ‘Be kind’ in geometrische vormen op de boog. De tekst is zowel in vorm als kleur vermomd en onderdeel van een groter grafisch werk waardoor de boodschap niet gemakkelijk op het eerste oog te ontcijferen is. De achterkant lijkt een abstracte stralenkrans. De zijkanten geven de veelzijdigheid aan van de NDSM-werf: een uil die voor wijsheid en magie staat en een hofnar die het plezier en vermaak symboliseert. Deze nieuwe identiteit van de boog geeft een enigszins rustiger indruk vergeleken met de felle, schreeuwende graffiti kunstwerken op de rest van de Docklands. Maar misschien is dit precies wat het ontwerp zo passend maakt. De werf is een thuis voor experiment en contrast waar ook de iconische containerboog niet aan ontsnapt.

“Het gaat ook over de terugkomende vraag: wanneer behoort iets tot de publieke ruimte?” aldus Petra Heck. “De achterliggende gedachte van dit nieuwe ontwerp was ook om toe te voegen aan bekende rol van de boog. Tot nu toe is het voor veel mensen een festival baken geweest, met dit nieuwe jasje wordt hij misschien wat meer deel van de publieke ruimte. Hij verwelkomt iedereen die de werf bezoekt, niet alleen diegenen die komen met een kaartje voor een evenement.”

Waar de NDSM-werf normaal rond deze tijd zou buzzen met voorzichtige eerste muzikale klanken van het festivalseizoen of de eerste buiten-kraampjes van de IJ-hallen, is het nu nog afwachten wanneer en wat er grootschalig mogelijk gaat zijn op de werf. Met een beetje geluk kan de icoon van de werf dit jaar weer het benodigde aantal mensen verwelkomen. Zo is DGTL 2021 van het Paasweekend naar september verplaatst in de hoop na de zomer weer een volle bak te kunnen organiseren. Tot die tijd is de containerboog nog altijd de standvastige icoon van de werf, die iedereen welkom heet die een kijkje komt nemen en ons eraan herinnert een beetje aardig voor elkaar te zijn, zeker in deze tijd.

Benieuwd naar nog een kijkje in het proces van het bewerken van de boog? Ewa Scheifes (programmeur van Stichting NDSM-werf) en Petra Heck gingen tijdens de podcast NDSM X in gesprek met makers Sue en Jord over hoe je zo’n bekend object op de werf opnieuw vormgeeft. De link naar deze aflevering vind je hier:

‍

‍

2022

Karski (1974) en Beyond (1983) is een kunstenaarsduo uit Nederland. Ze hebben een achtergrond in grafisch ontwerp en zijn zeer intensief betrokken bij de graffiti-scene. Hun werk staat bekend om het gebruik van originele en levendige kleurencombinaties. Het bevat realistische, grafische en abstracte elementen, vaak met een verrassende diepte en veel dynamiek. Voor Karski & Beyond is kunst een manier om je uit te drukken, en het maken van gigantische schilderingen, zoals deze op de containerboog, geeft hen het gevoel dat ze leven. “Als duo zoeken we graag de grenzen voor zoveel mogelijk contrast en diepte op.” In 2022 gaven ze een nieuwe jas aan de containerboog op de NDSM-werf. Met deze vrolijke kleuren werd de eerste editie van het festival na de covid-19-pandemie gevierd.

2024

In 2024 is de icoon van de werf weer aan de beurt voor een opfrisser. Stichting NDSM-werf en DGTL vroegen kunstenaar Sioe Jeng Tsao, ook wel bekend als SEEYOUSIOE (zij/hen) om een ontwerp te maken voor de containerboog op de Docklands genaamd EMPOWER. Dit kunstwerk roept op tot reflectie, aanmoediging en viering van liefde, en herinnert ons eraan dat we sterker zijn wanneer we samenwerken. De boog dient als een symbolische toegangspoort tot een ruimte van kracht, acceptatie en solidariteit binnen de LGBTQIA+-gemeenschap, waar individuen uit diverse achtergronden elkaar ondersteunen en verheffen. Het kunstwerk bevordert eenheid en samenwerking als essentiële instrumenten voor het bevorderen van onze gezamenlijke reis naar sociale verandering en inclusie.

We gingen met Sioe in gesprek over haar inspiratie voor dit werk op de containerboog van de NDSM-werf. Je leest het hele stuk hier.

Queer Amsterdam: ‘Wij proberen er voor te zorgen dat alle stemmen in de gemeenschap een plek krijgen’. Daarbij hoort ook plek in de stedelijke publieke ruimte van Amsterdam, en daarbuiten. In dat kader blikken we terug op (en kijken we vooruit naar) welke queer kunstenaars en kunstwerken tot nu toe hun stempel drukte op de openbare ruimte van de NDSM-werf. Maar daarnaast erkennen we dat de queer community in hun volledigheid nog steeds zwaar worden ondergerepresenteerd in de kunstsector en in de openbare ruimte in het algemeen.

Zanele Muholi (die/diens)

De Zuid-Afrikaanse fotograaf Zanele Muholi is een geëngageerde fotograaf die – door een activistische lens – de zwarte LGBTQI-identiteit in Zuid-Afrika onderzoekt en documenteert. Al meer dan twintig jaar legt Muholi zwarte queer, transgender en intersekse mensen vast door diens lens. Wat heeft geresulteerd in krachtige contrasterende zwart-wit portretten waarmee die de betekenis van ‘zwartheid’ opnieuw opeist en de clichématige, stereotiepe beelden van zwarte mensen ondermijnt. Vorig jaar in 2022 waren drie van deze beelden te zien op de NDSM billboards verspreid over de werf.

Goldendean (Dean Hutton) (zij/hen)

Met het werk ‘Big Fat Trans Light MerQueer’ maakte de Zuid-Afrikaanse Goldendean in 2021 deel uit van de expositie (Come To) Light. Dit werk is een hybride tussen mens en zeemonster die uit het IJ-water gekropen lijkt te zijn, geïnspireerd door volksverhalen over zee-meer-volk. Goldendean deelt momenten van zachte moed om het recht van alle lichamen te bevestigen om te bestaan, gevierd en beschermd te worden. Een tenderqueer investeert in een publiek om vriendelijk te reageren, om onze lichamen samen veilig te laten zijn en om queer ruimte te geven.

Yamuna Forzani (zij/haar)

Kunstenaar, ontwerper, en queer activist Yamuna Forzani is op dit moment te zien op NDSM met haar werk ‘Dazzle Trip’: drie visuals op de NDSM billboards, ‘A big heart inflatable’ inflatable, videoinstallatie in een zeecontainer en een speciale Dazzle Pont ingepakt in een Dazzle wrap. Deze serie beelden en kunstwerken vieren de genderdiversiteit in de publieke ruimte en geven een inkijkje in het universum van Forzani. Geïnspireerd door uitdagende prints en graffiti invloeden maakt Forzani eigentijdse collages en grafische patronen met tags. Wie inzoomt op de patronen ziet verwijzingen naar popcultuur (symbolen en emoji’s), maar ook een activistische houding, denk aan uitspraken als ’trans rights are human rights’’. Naast actief lid en organisator in de ballroom community, is Forzani winnaar van de Dutch Design Awards in 2022 en is haar werk ook te zien in Rademakers Gallery.

Let Me Be Myself (2016)

De 240 m2 mural van het gezicht van Anne Frank in combinatie met een verscheidenheid aan kleuren en geometrische vormen is gegroeid tot één van de eye-cathers van NDSM.
Dit werk, gemaakt door street artist Kobra in opdracht van Stichting NDSM-werf en het STRAAT Museum, staat voor de boodschap van verzet, hoop, vrijheid voor iedereen en tegen onderdrukking van wie dan ook. Het portret wijst de voorbijganger op het belang van het volledig respecteren van ieders identiteit.

The Narcosexuals

Op 16 en 17 september 2023 komt de productie The Narcosexuals door theatermaker en kunstenaar Dries Verhoeven naar NDSM. Met deze loop-performance onderzoekt Verhoeven de wereld van chem-seks: seksueel drugsgebruik, een fenomeen dat vooral onder homomannen aan populariteit wint. Scrollend door hun telefoon gaan de spelers op zoek naar seks, seks van de bovenste plank, seks voorbij het voorstelbare. Deze productie is genomineerd voor de VSCD Mime/Performance Prijs seizoen 2022/2023.

Sinds een aantal jaren werken Stichting NDSM-werf en de NDSM Loods samen met Amsta Karaad voor het inzetten van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt op de NDSM-werf. Zij houden samen met de beheerders van de NDSM-werf en Loods het terrein schoon, veilig, en heel. We gingen in gesprek met Marc, hij vertelt ons alles over zijn werk met de jongens van Karaad op NDSM.

Marc, kun je jezelf even introduceren?

Mijn naam is Marc, sinds twee jaar werk ik hier op NDSM met volwassenen met een licht verstandelijke beperking, maar ook mensen met psychische aandoeningen zoals Korsakov. Twee jaar geleden zijn we begonnen in de NDSM Loods waar we een klein oranje pipo-wagentje waar vanuit we werkten. Daar zijn we toen van start gegaan met drie jongens die in de loods klusjes deden en dat is langzaam groter gegroeid. Sinds dit jaar zijn we naar de buitenwerf verhuisd en deze zomer zijn we in een nieuw kantoor getrokken. Nu doen we over het hele terrein klusjes om de NDSM-werf schoon, veilig, en heel te houden.

Wat voor werkzaamheden zijn dat zowel?

Wij werken veel samen met Alex Both, de beheerder van het buitenterrein. Hij geeft onze jongens dan kleine klusjes verspreid over het terrein. Hierin hebben we ondertussen een goed stramien gevonden. Sommigen van onze deelnemers zijn namelijk autistisch, dus die vinden het fijn als ze weten wat er op het programma staat. Zo hebben we bijvoorbeeld elke maandag en donderdag een vaste ronde voor de prullenbakken in de NDSM Loods. Al het afval wordt door onze jongens verzameld en naar de perscontainer gebracht.

Over het buitenterrein doen we onze rondes op skelters en bakfietsen. De jongens rijden die met aanhangers over het terrein om afval op te ruimen. Misschien ben je ze als bezoeker wel eens tegengekomen! Verder doen we ook wat licht groenonderhoud op het terrein. Dan gaan de jongens met een bosmaaier op pad om de gras- en bosrandjes op de werf bij te werken. Je merkt dat sommige jongens zich heel verantwoordelijk zijn gaan voelen over hun werk hier op het terrein.

Ik zie vooral jongens op de skelters rondrijden, mogen meiden ook komen werken op NDSM?

Natuurlijk, meiden zijn ook hartstikke welkom. Maar over het algemeen vinden zij het werk hier wat minder leuk. Het is fysiek best zwaar, je moet veel tillen en sjouwen buiten. Dat vinden de meiden op de woongroepen vaak minder aantrekkelijk.

Kun je me ook wat meer vertellen over Amsta Karaad in het algemeen?

Amsta is een grote organisatie die zorg verleent hier in Amsterdam. Ze bieden bijvoorbeeld ook ouderenzorg aan. Amsta Karaad is eigenlijk een klein onderdeel van Amsta die werkt met mensen met een (licht)verstandelijke beperking. Amsta Karaad heeft meerdere woongroepen in Amsterdam waar mensen wonen en dagbesteding en werkplekken aangeboden krijgen. De NDSM-werf is een voorbeeld van zo’n werkplek. Alle jongens die dus op het terrein bij ons werken, wonen begeleid ergens in Amsterdam. De deelnemers krijgen ook een vergoeding voor het werk wat ze hier verrichten.

Ik vind het heel leuk dat je echt een band opbouwd met die jongens

‍

Ik merk dat het hier echt fijn voor ze is. De jongens hebben vaak tegenslagen en over het algemeen geen makkelijk leven. Als ze hier aan het werk zijn en ze krijgen bijvoorbeeld een complimentje van een voorbijganger of medewerker: “lekker bezig!” dan zie je ze echt opfleuren. Dat geeft een positief gevoel, ook bij mezelf. Dit terrein is natuurlijk ook heel stoer en uitdagend, wat ook een goede invloed heeft op of de jongens het naar hun zin hebben. De vrijheid die ze hier krijgen heeft een goede invloed op ze, en dat zie je terug in het werk wat ze doen.

Wat is jouw rol dan binnen deze constructie en kun je wat meer over jezelf vertellen?

Ik begeleid de jongens hier op de dagen dat ze hier werken, dat is elke dag van 09:00 tot 15:00. Dat doe ik natuurlijk niet alleen, ik werk samen met een fantastisch team van meerdere begeleiders. Als de dag voorbij is rapporteren we terug naar de woongroepen over hoe de dag hier is verlopen en hoe de jongens het individueel hebben gedaan.

Ik ben van origine grafisch ontwerper, maar na 13 jaar was ik het zat om elke dag achter een scherm te zitten. Ik wilde wat anders gaan doen en toen ben ik uiteindelijk bij Amsta terecht gekomen. Zij hebben mij toen een opleiding aangeboden die ik kon volgen om dit werk te kunnen doen en sindsdien doe ik dit, met heel veel plezier! Ik vind het heel leuk dat je echt een band opbouwd met die jongens, als ze anderhalf jaar lang bijna elke dag hier komen werken leer je ze echt wel een beetje kennen en dat is heel gezellig.

Ik denk dat ik voor de hele NDSM-werf spreek als ik zeg dat we heel blij zijn dat jullie er zijn om te werf schoon, veilig, en heel te houden. Heb je nog nabranders?

Wij vinden het ook heel leuk op NDSM! Bij deze een oproep: maak je gebruik van de WMO of de WLZ, dan zou je bij ons aan de slag kunnen gaan. Er mogen altijd mensen aansluiten, hoe meer handjes hoe beter. Bij interesse kun je contact opnemen met het Client Service Bureau: csb@amsta.nl

In dit artikel gaan we in op de monumentale plek NDSM, met in het bijzonder het “monumentaal erfgoed” dat in de vorm van gebouwen en voorwerpen stammend uit het verleden te vinden zijn op de werf. Wat monumentaal erfgoed precies inhoudt, is open voor discussie. Echter, wordt vanuit het rijk door De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) één definitie aangehouden: “Monumenten zijn historische gebouwen, archeologische vindplaatsen of door mensen aangelegde groene structuren, zoals parken”. Deze worden beschermd door de rijksoverheid, provincie of gemeente vanwege hun cultuurhistorische waarde, aldus de RCE.

Op de NDSM-werf kom je een aantal van deze rijksmonumenten tegen, die terug te vinden zijn in het register voor rijksmonumenten. Wie in deze zoekmachine de postcode van de NDSM-werf intoetst, krijgt gelijk een aantal hits: de Smederij, NDSM Scheepsbouwloods, Lasloods, en de hellingen.

Smederij

De Smederij, herkenbaar vanwege de typische “puntdaken”, is een collectie aan gebouwen en een plein in het hart van de NDSM-werf. Dit gebouw uit 1909 stond eerst op de oude NSM op het Oostenburg en werd gebruikt voor plaatbewerking. Sinds 1927 staat ze op haar huidige locatie en bestaat uit gevels met een stalen raamwerkconstructie met vakken van verschillend formaat die afgewisseld worden met bakstenen metselwerk, en deur- en vensterpartijen met vierkante ramen. Na de verhuizing van de NSM werf naar de Noorder IJ polder in noord is de loods afgebroken en op de nieuwe werflocatie in twee delen weer opgebouwd. De plaatbewerking op de werf zou vanaf dat moment gaan plaatsvinden in de grote Scheepbouwloods (NDSM Loods), waardoor de Smederij voor andere doeleinden kon worden gebruikt. Het eerste en grootste deel na de herplaatsing werd de Timmerwinkel, voor de machinale houtbewerking, meubelmakerij, fineer- en politoerwerk. Het andere en kleinere deel werd ingericht als Smederij. Hier werd het kleinere smeedwerk gedaan, voor componenten die toen niet vanaf de plank konden worden aangeschaft zoals scheepsbeslag en gereedschap. In het lagere en daarvan losstaande bouwwerk met de puntdaken, de Centrale Werkplaats, werden electrisch- en luchtgereedschap uitgeleend en onderhouden. Deze werkplaats werd ook wel het ‘luchtmagazijn’ genoemd.

‍

De Smederij is in 2014 door G&S& (voormalig BMB ontwikkeling) in samenwerking met monumentenzorg gerestaureerd tot haar voorgaande glorie. De gebouwen zijn nu een inspirerende ontmoetingsplek en bedrijfsruimtes waar o.a. Stichting Greenpeace, Paramount Benelux, Emolife Campaigning, en het Double Tree by Hilton zijn gevestigd. Op het Smederijplein worden vaak kunstwerken vertoont in de publieke ruimte, zoals de Hoogbouw Camping Nature City van Willem de Haan, Dazzle Trip van Yamuna Forzani, Monument van Manaf Halbouni, en nog veel meer.

‍

Scheepsbouwloods

Een icoon van NDSM: de Scheepsbouwloods, ook wel de NDSM Loods genoemd, vierde in 2020 haar honderd-jarige verjaardag. Iedereen die ooit in de NDSM Loods is geweest is bekend met de enorme omvang van dit gebouw die wordt bepaald door bakstenen gevels met een stalen raamwerkconstructie, hoge blauwe deuren en vensterpartijen met smalle, hoge ramen. In de scheepsbouwtijd werden in dit gebouw meerdere onderdelen van het productieproces belegd, maar er werden voornamelijk grote stalen platen bewerkt om vervolgens (vanaf 1952) naar de Lasloods te worden gebracht voor assemblage. Op de gevel van de Scheepsbouwloods staat de volledige naam van de werf geschreven: Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij, waarvan de letters NDSM extra wit zijn aangezet.

‍

Na de scheepsbouwtijd raakte de NDSM Loods verlaten en in verval. Vanaf de jaren 90’ namen kunstenaars hun intrek op NDSM: meerdere gebouwen op de werf werden gekraakt, waaronder de NDSM Loods, waarna er broedplaatsen en atelierruimtes ontstonden die de grondslag waren voor culturele identiteit die NDSM nu draagt. De broedplaats die toen ontstond is later onder beheer van Stichting Kinetisch Noord verder ontwikkeld en staat nu bekend als De Kunststad. Met 80 ateliers beslaat de Kunststad grofweg een derde van de immense oppervlakte van de NDSM Loods. De andere delen in de loods worden verhuurd voor filmopnames, fotoshoots, dans-, muziek en theatervoorstellingen, exposities, veilingen, bedrijfs- en dancefeesten, markten, congressen en nog veel meer.

Lasloods

Het is niet moeilijk om te raden wat er in de Lasloods gebeurde in de tijden van de scheepsbouw: er werd gelast. De enorme stalen platen die in de NDSM Loods werden gevormd en gesneden naar juist formaat, werden daarna naar de Lasloods gebracht om aan elkaar te worden gemaakt. Dit gebeurde via een stoomlocomotief genaamd Jumbo op spoorrails die over het hele terrein te vinden zijn. Fun fact: de rails zijn eveneens als de gebouwen die genoemd worden in dit artikel bestempeld als cultureel erfgoed en mogen daardoor niet worden veranderd of verwijderd van de werf (ze zijn wel dichtgemaakt om ongelukken te voorkomen).

Na de tijden van de scheepsbouw is ook de Lasloods een tijdje verlaten geweest waarna het meerdere bestemmingen heeft gehad, waaronder in latere jaren een plek voor de winter IJ-hallen. Vanuit deze hallen kwam de vraag om meer artistieke invulling voor de grote loods tijdens de markt. Dit manifesteerde zich tot het uiteindelijke idee van een Street Art Museum werd goedgekeurd. Ondertussen zit het STRAAT Museum al 4 jaar op NDSM en is niet meer weg te denken als landmark van de street-art die al jaren overal op de werf te vinden is.

De Hellingen

In de scheepsbouwtijd vlak na de Tweede Wereldoorlog lagen er 8 hellingen over de gehele NDSM-werf. Hierop werden o.a. immense mammoettankers gemaakt, of ze werden gebruikt als opslag van materialen. Als de schepen klaar waren werden ze te water gelaten op de helling en gleden na de doop vanaf de helling het water in. De hellingdeur die daarvoor open moesten gaan, ligt nog altijd in het water op NDSM bij de Feralda Kraan (Kraan 13). Die laatste is een originele kraan die dienst deed in de tijden van scheepsbouw op NDSM en nu volledig is gerestaureerd en in gebruik is als hotel.

‍

De meeste van de hellingen zijn na het opheffen van NDSM als scheepswerf afgebroken, behalve twee: de tegenwoordige kleine X- en grote Y-helling. De Y-helling en de ruimtes eronder bieden plek aan talloze kunstenaars en kleine bedrijven. Ook het kantoor van Stichting NDSM-werf zit onder de Y-helling. De X-helling wordt op dit moment gerenoveerd, maar ook in deze kleinere helling zijn normaliter ateliers te vinden.

‍

De bovengenoemde gebouwen zijn dus bestempeld als Rijksmonument. Maar wat betekent dat eigenlijk? Is een historische context noodzakelijk om op den duur een monumentale status te verkrijgen, of is een monument meer dan dat? En hoe zouden hedendaagse monumenten er dan uit moeten zien? Dit zijn de vragen die we de komende weken op de proef stellen in de context van de tentoonstelling (Un)monumenting: The Future Should Always Be Better. Volg ons op onze sociale media kanalen en mis niets!

Wil je meer weten over het scheepsbouwverleden van de NDSM-werf? Kijk dan op de website van Stichting NDSM Herleeft.